Waar de onderstroom en de bovenstroom elkaar vinden in de energietransitie
Samen sterk met buurkracht 2025
De samenwerking tussen gemeenten en bewoners in de energietransitie dreigt vast te lopen; dit is het beeld dat opstijgt uit de nationale buurkracht monitor 2025. Op 17 april, tijdens de derde editie van Samen sterk met buurkracht in ‘s- Hertogenbosch, staken ruim 120 ambtenaren en trekkers van buurt- en dorpsinitiatieven elkaar de hand toe. Zij konden niet wachten om gehoor te geven aan de oproep van gastspreker Jan Rotmans: ‘Stop met polderen, smeed een ‘coalition of the willing and able’ en neem het heft in handen.’ Sterker nog: ze zijn al begonnen.
Vanaf 13.00 uur stromen de deelnemers het terrein op van het sfeervolle Werkwarenhuis, een voormalige veevoederfabriek die is omgetoverd tot creatieve broed- en ontmoetingsplaats. Wanneer stipt om 13.30 uur het officiële programma start, brengt dagvoorzitter Helga van Leur het publiek met een spervuur aan vragen meteen in de actiestand. Sinds zij afscheid nam als weervrouw van RTL, zet ze haar expertise in om aandacht te vragen voor klimaatverandering en de noodzaak om duurzamer te leven. Zoals ook vandaag. Met enkele treffende beelden weet ze de juiste grondhouding op te roepen voor een dag van toenadering: een optische illusie die duidelijk maakt dat je – afhankelijk van de bril waar je door kijkt – dezelfde werkelijkheid anders kunt waarnemen dan je buurman, en een potje bubbelvoetbal. “Het spelletje is niet elkaar omver beuken, maar om vanuit verschillende bubbels samen te werken aan een gedeeld doel.”
Geen goed rapport
Helga’s inleiding vormt het perfecte bruggetje naar de presentatie van Djoera Eerland, die als ontwikkelaar en onderzoeker bij Buurkracht de uitkomsten van de nationale buurkracht monitor 2025 samenvat. Deze peiling van de samenwerking tussen gemeenten en bewoners laat zien dat het onderlinge vertrouwen daalt. Terwijl gemeenten hun handen vol hebben aan plannen maken rondom de energietransitie, zetten bewoners juist concrete stappen met verduurzamingsacties. Maar ze trekken nauwelijks samen op. En zorgelijker: alle randvoorwaarden voor samenwerking en vertrouwen, van duidelijkheid over rollen tot ondersteuning en gelijkwaardig partnerschap, krijgen van bewoners een onvoldoende. Op een 5,6 na voor de mate waarin gemeenten hun input meenemen in de hun plannen. Gemeenten oordelen al niet veel positiever.
Download hier het buurkracht magazine met de resultaten van de nationale buurkracht monitor 2025
Hoop voor de toekomst
Toch is er hoop voor de toekomst, benadrukt Djoera: “De wil tot samenwerken is er nog altijd. Het proces is vlot te trekken als gemeenten bewoners structureel bij hun plannen betrekken, hun interne organisatie inrichten op bewonersparticipatie en breder durven te kijken dan naar de energietransitie alleen. En ook voor bewonersinitiatieven zelf geldt: luister naar wat bewoners in jouw omgeving belangrijk vinden.” Genoeg stof om over verder te praten in het volgende programmaonderdeel, de paneldiscussie. Met Jan Boele en Caspar Eras als trekkers van bewonersinitiatieven, Jan Lock en Nessy Don Griot als gemeentevertegenwoordigers, Buurkracht-directeur Roel Woudstra en Tjalling de Vries, afdelingshoofd Algemeen Beleid Energietransitie van VRO en zelf actief betrokken bij een energiecoöperatie in zijn eigen buurt. Samen gaan zij in op de vraag: wat is er nodig om elkaar beter te vinden en te versterken?
Op je handen zitten
Jan Boele van het succesvolle dorpsinitiatief Bles2032 vindt dat bewoners hierin net zo goed een rol hebben als de gemeente. “Djoera vertelde net dat bewoners wachten op een uitgestoken hand van de gemeente. Waarom? Zoek die hand op, pak hem beet, en investeer in de verbinding.” Wethouder Jan Lock, met wie Jan Boele nauw samenwerkt, vult aan: “Als die hand eenmaal is beetgepakt, moet je het aandurven om op je handen te gaan zitten. Geef bewoners de ruimte en ga niet harder dan zijzelf.” Buurkracht-directeur Roel Woudstra valt hem bij en brengt nog een belangrijke nuance aan: “Zolang je maar op je handen zit met de intentie om samen verder te komen.”
Ludieke acties, nieuwe doelgroepen
Dit is ook wat het Rijk doet, vertelt Tjalling de Vries, die als afdelingshoofd Algemeen Beleid Energietransitie het Ministerie van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening vertegenwoordigt. “Wij vinden het belangrijk dat gemeenten zelf plannen maken. Onze rol daarbij is het aangeven van doelen en kaders waarbij we ook financieel gemeenten ondersteunen. Zo helpen we om de energietransitie mogelijk te maken.” Hij is aangenaam verrast over de voorbeelden die in de discussie naar voren komen van waar het wél goed gaat met de participatie. Zo vertelt Nessy hoe de gemeente er met ludieke acties – onder andere met een drie meter hoge stoel en virtual reality – in geslaagd is veel bewoners te enthousiasmeren. Waaronder ook veel jongeren en ouders van schoolgaande kinderen, doelgroepen die vaak moeilijk te bereiken zijn. “De uitdaging is nu om de interne organisatie betrokken te houden”, zegt ze. “Want ook wij merken dat die nog niet helemaal is ingericht op structurele samenwerking met bewoners.”
Een luchtig vervolg
Roel vult aan dat de kans groot is dat we eerst nog verder de onvoldoende in gaan, juist omdat we erachter komen dat je er serieus tijd in moet steken en we met elkaar nog lerende zijn. De discussie had nog lang kunnen boeien, maar er staat meer op de agenda. Te beginnen met een luchtig intermezzo van Tim Zeegers en Thomas Hoogendoorn. Als cabaretduo Flunknarf beelden zij uit hoe de interactie tussen een wethouder en een inwoner die een buurtinitiatief wil starten, in de praktijk zou kunnen lopen. Een hilarische sketch vol kwinkslagen naar wat eerder die dag is gezegd.
Discussietafels met rode draden
Tijdens de plenaire onderdelen heeft de zaal al bepaald niet stilgezeten, maar nu is het tijd om echt met elkaar aan de slag te gaan. In drie ruimtes staan lange discussietafels opgesteld verdeeld over drie thema’s: ‘onderling vertrouwen’, ‘langdurige samenwerking’ en ‘iedereen doet mee’. In sessies van 20 minuten gaan aan elke tafel gemêleerde groepen in gesprek. Iedereen praat over 2 thema’s met verschillende deelnemers. Over hun goede en minder goede ervaringen, over waar ze tegenaan lopen en wat er nodig is om samen stappen op deze thema’s te maken. Het gonst en het bruist en de discussies gaan alle kanten op, maar als de stof is neergedaald, blijven er een paar rode draden hangen. Zoals het hoge verloop bij gemeenten – ambtenaren wisselen vaker dan inwoners – en schotten tussen afdelingen. Ofwel: naast vertrouwen is er behoefte aan continuïteit en een brede aanpak. Zoals ook uit de buurkracht monitor kwam.
Stille revolutie
Inmiddels staat (in de woorden van Helga van Leur) ‘transitieprofessor en vetgave leuke gozert’ Jan Rotmans in de coulissen klaar om het grotere plaatje te schetsen achter al die particuliere ervaringen van de toegestroomde bewoners, medewerkers van gemeenten en de collega’s van Buurkracht. “Met alle kennis die ik heb, kan ik in tien minuten iedereen in een depressie storten”, zegt hij. Maar hij kiest voor de hoopvolle boodschap, waar hij ook echt in gelooft, en legt het accent op wat wél goed gaat. Bijvoorbeeld dat we 700 energiecoöperaties hebben, 450 zorgcoöperaties en 400 voedselcoöperaties. En dat we in Nederland de hoogste zonnepanelendichtheid ter wereld hebben. “Er is een stille revolutie gaande, met bewoners als motor.” Een revolutie die bovendien verder in een stroomversnelling komt naarmate er de chaos in de gevestigde orde toeneemt. “De overheid wordt onderheid, onderdanen worden bovendanen, onderstroom wordt bovenstroom.”
Wat is dan je antwoord?
Hij houdt de zaal voor dat revoluties nooit beginnen vanuit een breed draagvlak; het is geen doen om iedereen in hetzelfde tempo mee te nemen. “Alles wat groot is, is klein begonnen. Het start met leiderschap. En ik zie in deze zaal meer leiderschap dan in de hele Tweede Kamer bij elkaar.” Wie hier nog geen aansporing in hoort om vooral door te gaan, voelt die wel als Jan Rotmans bij zijn laatste dia aanbelandt. Een foto van zijn spelende kleinkind. “Er komt een dag dat je kinderen of kleinkinderen vragen: ‘Wat heb jij gedaan toen het nog kon?’ En wat is dan je antwoord?”
Voorbode van iets moois
Met deze indringende uitsmijter komt het officiële programma aan zijn eind. Wat nog rest is een korte wrap-up door Roel Woudstra, die de deelnemers net als Jan Rotmans aanspoort om vol te houden, al is er soms weerstand. “Als het schuurt, gebeurt er wél iets; moeilijke gesprekken zijn soms de voorbode van een positieve verandering.” Hij deelt een paar waardevolle tips die uit de discussies zijn gekomen, iets waar we de komende periode nog op terug gaan komen.
download het buurkracht magazine
In dit magazine lees je de resultaten van de nationale buurkracht monitor 2025: wat zijn de huidige uitdagingen binnen burgerparticipatie en aanbevelingen voor een sterkere samenwerking? Daarnaast vind je inspirerende voorbeelden van buurtinitiatieven en kleine acties die samen een groot verschil maken.
