Gemeenten en bewonersinitiatieven hebben elkaar hard nodig om grote maatschappelijke opgaven zoals de energietransitie en klimaatadaptatie te realiseren. ‘De nationale buurkracht monitor 2025’ laat zien dat de samenwerking onder druk staat. Uit dit onderzoek blijkt dat het onderlinge vertrouwen daalt, dat bewonersinitiatieven zich onvoldoende betrokken voelen en gemeenten worstelen met capaciteit en beleidsdruk. De kloof tussen beleid en praktijk dreigt groter te worden.

Download het buurkracht magazine, met de resultaten van de buurkracht monitor 2025, hier.

Volgens Roel Woudstra, directeur van Buurkracht, is nu het moment aangebroken om in actie te komen: “Gemeenten en bewonersinitiatieven willen wel samenwerken, maar in de praktijk zien we dat dit tijd kost. Er is een structurele aanpak nodig waarin plannen en praktijk écht samenkomen. De periode van losse initiatieven is voorbij. Zonder actieve betrokkenheid van bewoners dreigt de energietransitie vast te lopen.”

Betrek bewoners structureel en vroegtijdig bij de plannen

Als bewoners wél betrokken worden, waarderen ze dat. De enige voldoende die bewoners in de monitor geven (5,6) is voor de mate waarin hun inbreng wordt meegenomen in plannen. Dat laat zien: meedoen werkt als het serieus gebeurt. Een goede samenwerking vraagt niet alleen om beleid, maar ook om organisatie. En om het besef dat bewonersinitiatieven niet alleen een ‘partij aan de zijlijn’ zijn, maar een essentiële schakel in de uitvoering van beleid. Vier op de tien gemeenten omschrijven hun relatie met bewonersinitiatieven als partnerschap. Bij bewonersinitiatieven is dit percentage fors lager (25%). Zij typeren de band eerder als een afstandelijke of transactionele relatie: er is contact, maar geen gelijkwaardigheid. Door een gelijkwaardig partnerschap aan te gaan, kunnen gemeenten en bewonersinitiatieven samen de energietransitie en andere maatschappelijke opgaven versnellen.

Gemeenten maken plannen, bewonersinitiatieven nemen actie

Een groot deel (70%) van de gemeenten zegt druk bezig te zijn met de klimaatdoelstellingen van 2030, maar vooral op beleidsniveau. Ze hebben hun handen vol aan plannen (zoals warmteprogramma’s, KIA, WUP) en nieuwe wetgeving (zoals Omgevingswet, WGIW, WCW). Dit versterkt het gevoel dat de kloof groter wordt, omdat bewonersinitiatieven juist concrete stappen zetten met energiebesparings- en verduurzamingsacties. Woudstra: “Profiteer als gemeente van actieve bewoners en ga het gesprek aan, zodat de acties aansluiten bij het beleid. Wees hierbij transparant, schets kaders en bied concrete ondersteuning. En voor bewonersinitiatieven geldt: betrek de gemeente bij je plannen. En vooral ook: praat met de buren. Kijk waar hun wensen en behoeften zitten. Dit is het moment om de kans te pakken om als gemeenschap echt mee te doen, mee te beslissen en het verschil te maken.”

Het risico: bewoners worden afhankelijk in plaats van zelfredzaam

Wanneer gemeenten bewonersinitiatieven overslaan of pas laat betrekken, wordt de kracht van bewoners om zélf verantwoordelijkheid te nemen ondermijnd. Dat is niet alleen zonde van hun energie en initiatief, het is ook contraproductief voor een samenleving waarin zelfredzaamheid en burgerkracht juist worden gekoesterd. Gebrek aan erkenning en ruimte zorgt ervoor dat initiatieven afhaken of nooit van de grond komen. Een gemiste kans, want juist bewoners weten wat er leeft in hun buurt en wat werkt in de praktijk.

Samen in gesprek

De resultaten, conclusies en aanbevelingen van ’de nationale buurkracht monitor 2025’ zijn tijdens het evenement ‘Samen sterk met buurkracht’ gepresenteerd. Donderdagmiddag 17 april gingen zo’n 150 betrokken beleidsmedewerkers en actieve bewoners met elkaar in gesprek over onderwerpen als vertrouwen en langdurige samenwerking. Woudstra: “De wil is er. Het vraagt van gemeenten om niet alleen te zenden of te informeren, maar om ruimte te bieden voor dialoog, co-creatie en samen optrekken. En het vraagt van bewoners om verantwoordelijkheid te nemen en de ruimte ook te durven pakken. Gelukkig zijn er ook goede praktijkvoorbeelden. Buurkracht brengt bewoners en gemeenten bij elkaar en helpt om van goede intenties echte samenwerking te maken, precies wat nodig is om de energietransitie te laten slagen.”

De energietransitie staat hoog op de agenda van gemeenten, maar de route naar succes loopt dwars door de huiskamers van Nederlandse gezinnen. Het onderzoek Gezinspraak* blijkt nog steeds relevant en benadrukt de cruciale rol van besluitvorming binnen huishoudens bij het nemen van energiebesparende maatregelen. Hoe kunnen beleidsmakers inspelen op de gezinsdynamiek om zo effectiever de energietransitie te realiseren?

Download het e-zine Gezinspraak hier.

Beslissingen over energiebesparing en verduurzaming worden vaak niet door één individu genomen, maar door het hele gezin. Mandy de Wilde van Wageningen University & Research Centre sprak voor dit onderzoek met veertig gezinnen over hun ervaringen met verduurzaming. Hieruit kwamen waardevolle inzichten naar voren over de dynamiek binnen huishoudens en wat hen motiveert om stappen richting verduurzaming te zetten​.

Gezinsdynamiek en besluitvorming

De besluitvorming in gezinnen is een proces waarin meerdere stemmen gehoord worden. Hoewel mannen en vrouwen verschillende prioriteiten hebben, wordt het uiteindelijke besluit meestal gezamenlijk genomen. Hierbij komen regelmatig strategieën zoals onderhandelen, overtuigen of compromisvorming naar voren. Kinderen spelen zelden een directe rol in de besluitvorming, maar hebben wel invloed op de motivatie. Zorgen over tocht, vocht en kou in een woning zijn bijvoorbeeld belangrijk voor gezinnen met jonge kinderen, terwijl de hogere energieconsumptie van puberende kinderen kan leiden tot de keuze voor zonnepanelen of andere energieopwekkende maatregelen​.

Verschillende perspectieven binnen het gezin

De rollen binnen een gezin beïnvloeden sterk hoe verduurzaming wordt benaderd. Vrouwen hechten bijvoorbeeld vaker meer waarde aan een gezonde leefomgeving. Goede ventilatie, voldoende lichtinval en het vermijden van tocht en vocht staan hoog op hun prioriteitenlijst. Het welzijn van het gezin en de directe leefomgeving, inclusief de buurt, spelen hierin een belangrijke rol. Mannen zijn daarentegen vaker gericht op de technische en financiële aspecten van verduurzaming. Ze vinden gebruiksgemak, praktische oplossingen en kostenbesparingen belangrijk en zijn vaak degene die de technische details van maatregelen onderzoeken, zoals zonnepanelen of slimme thermostaten​. Beiden hechten veel waarde aan de ervaring en mening van hun buren. Buren wonen veelal in gelijksoortige huizen en delen dan ook vaak dezelfde ‘woonproblemen’.

De waarde van woonbeleving

Een van de meest opvallende bevindingen uit het onderzoek is dat verduurzaming vaak wordt gekoppeld aan het verbeteren van wooncomfort, en niet aan abstracte doelen zoals CO2-reductie of klimaatverandering. Gezinnen investeren in maatregelen omdat deze een direct effect hebben op hun dagelijks woongenot. Djoera Eerland (Buurkracht): “Sinds de stijging van de gasprijzen is naast het dagelijks woongenot het verlagen van de energierekening ook een krachtige drijfveer voor verduurzaming geworden.”

Energietransitie begint thuis: tips voor effectief beleid

Het succes van de energietransitie hangt voor een groot deel af van de bereidheid van huishoudens om duurzame keuzes te maken. Maar hoe bereik je bewoners op een manier die niet alleen informeert, maar ook motiveert? Deze vijf bewezen strategieën helpen beleidsmakers om inzicht te krijgen in het besluitvormingsproces van gezinnen en hier effectief mee om te gaan.

Start vanuit woonbeleving
Veel bewoners zijn minder bezig met energiebesparing als een abstract duurzaamheidsdoel, maar des te meer met het creëren van een prettige leefomgeving. Comfort, een gezond binnenklimaat en praktische voordelen staan centraal. Campagnes die inspelen op deze factoren – zoals een warmer huis zonder tocht of een lagere energierekening zonder in te boeten op woongenot – worden beter ontvangen. Voor beleidsmakers betekent dit dat ze de boodschap moeten afstemmen op wat bewoners écht belangrijk vinden: comfortabel wonen als basis voor verduurzaming.

Herken de dynamiek binnen gezinnen
Besluitvorming in gezinnen is geen lineair proces en verschilt sterk tussen huishoudens. Uit het onderzoek blijkt dat vrouwen vaker initiëren vanuit een zorg voor een gezond binnenklimaat, terwijl mannen sneller technische maatregelen overwegen, zoals zonnepanelen. Door in communicatie rekening te houden met deze dynamiek en zowel mannen als vrouwen aan te spreken op hun specifieke prioriteiten, wordt de boodschap relevanter.

Geef ruimte voor autonomie
Weerstand ontstaat vaak wanneer bewoners het gevoel hebben dat keuzes hen worden opgedrongen. Een benadering waarbij mensen zelf kunnen beslissen uit een aantal opties, zorgt voor meer betrokkenheid en motivatie. Beleidsmakers kunnen dit realiseren door handelingsperspectieven te bieden die flexibel zijn, zoals meerdere keuzemogelijkheden bij subsidies of adviestrajecten. Het gaat erom bewoners het gevoel hebben dat zij zelf aan het stuur staan, wat cruciaal is voor hun medewerking en enthousiasme.

Vermijd eenmaligheid
De energietransitie is een proces van lange adem. Beleidsmakers zouden daarom niet alleen moeten inzetten op eenmalige acties, maar bewonersinitiatieven duurzaam moeten ondersteunen. Door blijvende ondersteuning te bieden, versterken beleidsmakers de sociale cohesie in wijken en zorgen ze ervoor dat initiatieven op lange termijn meer autonomie en impact hebben.

Buren als ambassadeurs
Mensen zijn sterk geneigd om het gedrag van hun buren te volgen, zeker als zij positieve ervaringen hebben met verduurzaming. Dit ‘buurteffect’ maakt collectieve acties en buurtinitiatieven bijzonder krachtig. Beleidsmakers kunnen hierop inspelen door buurten te activeren via gezamenlijke inkoopacties, buurtbijeenkomsten of successen in de wijk zichtbaar te maken. Dit verlaagt niet alleen de drempel voor individuele bewoners, maar versterkt ook het gevoel van saamhorigheid.

Conclusie

De weg naar een duurzamer Nederland loopt niet via eenzijdige beleidsbeslissingen, maar via samenwerking met bewoners. Buurkracht ondersteunt en faciliteert al meer dan 10 jaar buurtinitiatieven met tools en begeleiding die afgestemd zijn op de behoeften van bewoners. Door gezinnen samen te brengen en ervaringen te delen, kunnen zij van elkaar te leren en collectieve verduurzamingsstappen te zetten. Het begrijpen en ondersteunen van de manier waarop gezinnen verduurzamingskeuzes maken, stelt gemeenten en beleidsmakers in staat om hun klimaatambities sneller en met meer draagvlak te verwezenlijken.

Benieuwd hoe jij de learnings uit het onderzoek ‘Gezinspraak’ in de praktijk kunt gebruiken? Het online magazine staat vol waardevolle interviews, achtergrondinformatie en praktisch toepasbare handvaten. Download het hieronder.

*Het onderzoek ‘Gezinspraak’ is uitgevoerd door Mandy de Wilde van Wageningen University & Research Centre in samenwerking met Hoom, Buurkracht en Nyenrode Business Universiteit.